Het gesprek over obesitas starten met een patiënt

Obesitas - een gevoelig onderwerp

Als zorgverlener is het vaak lastig om obesitas te bespreken, omdat dit onderwerp beladen is met zowel stigma als de gevoeligheid rondom eetstoornissen. Patiënten kunnen zich snel beoordeeld of beschaamd voelen, wat het gesprek bemoeilijkt. Daarnaast is er een risico dat het bespreken van het lichaamsgewicht problematisch kan zijn voor mensen die worstelen met eetstoornissen, dus het is essentieel is om de juiste toon te vinden en het gesprek met empathie en zorg te voeren.

Niet alle patiënten met obesitas hebben te kampen met een eetstoornis, maar als zorgverlener is het wel van cruciaal belang om dit te bevragen bij de patiënt. Voeding speelt immers een grote rol in de behandeling van obesitas.

In onderstaande video wordt uitgelegd met welke eetstoornissen patiënten kunnen kampen en welke symptomen je best bevraagt. 

Eetstoornissen zijn ernstige aandoeningen die het eetgedrag en de relatie met voedsel kunnen beïnvloeden. Volgende eetstoornissen en bijhorende symptomen komen frequent voor bij mensen die lijden aan obesitas;

• Eetbuistoornis
  - regelmatig grote hoeveelheden eten
  - eten tot men zich ongemakkelijk voelt
  - eten zonder honger te hebben
  - verlies van controle tijdens het eten
  - gevoelens van afkeer, depressie of schuld na het eten
• Night eating syndrome
  - 's nachts wakker worden en oncontroleerbare drang naar eten
• Grazing (komt regelmatig voor bij mensen die een maagoperatie ondergingen)
  - continu kleine hoeveelheden eten
  - niet noodzakelijk zoet of snoep
  - gevoel van niet te kunnen stoppen

Bevraag deze symptomen tijdens het gesprek rond de gewichtsproblematiek. Wanneer er aanwijzingen zijn dat een patiënt lijdt aan een eetstoornis kan het nuttig zijn om de patiënt te verwijzen naar een diëtist in de buurt. 

Ondanks het feit dat obesitas erkend is als chronische aandoening, rust er vandaag de dag nog steeds een groot stigma op obesitas. Een stigma is een merkteken dat personen onderscheidt van anderen, waarbij er onwenselijke eigenschappen worden toegewezen.

Dit kan zich uiten op een expliciete manier (bijvoorbeeld uitgelachen worden op straat, het krijgen van opmerkingen) of impliciete manier (bijvoorbeeld genegeerd worden in een kledingzaak, moeilijkheden bij het vinden van een job). 

Er bestaat ook geïnternaliseerd stigma (patiënten die zelf vooroordelen hebben over obesitas).

De oorzaken van stigma rond obesitas liggen in de vooroordelen omtrent gewicht (gewicht is een controleerbaar kenmerk en het is de schuld van de patiënt indien er overgewicht aanwezig is). Dit heeft echter een negatieve impact op het welbevinden van de patiënt (meer depressieve symptomen, angst, laag zelfwaarde gevoel, negatief lichaamsbeeld,...). Het kan er ook voor zorgen dat patiënten minder snel hulp zoeken en het is ook schadelijk voor het vertrouwen van de patiënt in zijn/haar kunnen om lichaamsgewicht te verliezen. 

In onderstaande video wordt het stigma rond obesitas uitgelegd en worden er praktische tips gegeven om het stigma te doorbreken. Als zorgverlener is het interessant om deze tips mee te nemen bij het aanknopen van een gesprek rond obesitas. 

Hoe kan je als hulpverlener een gesprek leiden rond obesitas en stigma zoveel mogelijk vermijden?

Het taalgebruik weerspiegelt wat we denken of voelen. We denken in woorden en deze bepalen ook hoe we denken. Enkele klassieke voorbeelden:

• Het woord "sleutel", dat een meer agressieve connotatie heeft in het Duits, vergeleken met het fragiele karakter in het Italiaans. 
• Een getuigenverklaring van een "botsing" of "wagens die elkaar geraakt hebben".

Bij het spreken over obesitas met een patiënt is het belangrijk om een taalgebruik toe te passen waarbij de patiënt zich gesteund voelt, eerder dan een straffend taalgebruik vanuit het perspectief dat de patiënt zijn eigen fout is. Enkele concrete voorbeelden om de-stigmatiserend te praten over obesitas:

Gebruik van first-person language

• Spreek over "de patiënt met obesitas" in plaats van "de obese patiënt". Obees wijst op een identiteit terwijl obesitas wijst op een toestand. Een conditie omschrijven als een ziekte helpt om stigma te verminderen. 
• Spreek over "een gewichtsstoornis" in plaats van "een eetstoornis". Een eetstoornis en een gewichtsstoornis zijn niet hetzelfde, en het spreken over een eetstoornis impliceert dat het eetpatroon de (enige) oorzaak van obesitas is.
• "Morbide obesitas" kan men beter vermijden. Het woord "morbide" is een complex woord dat te veel de connotatie met dood of dodelijk heeft, terwijl morbide verwijst naar ziekmakend. In het vakjargon is deze term begrijpbaar, maar dit is niet zo voor de algemene bevolking. 

Benadruk de autonomie van de patiënt

• Vraag de toestemming aan de patiënt om over het lichaamsgewicht te praten. Bijvoorbeeld: "Vind je het goed om even te praten over je gewicht?"

Andere aspecten

• Exploreer alle oorzaken: er kunnen zowel medische als psychologische factoren meespelen
• Erken de moeilijkheid van het doorvoeren van leefstijlveranderingen (hierdoor erken je de complexiteit van obesitas)
• Spreek over gezondheid en gezondheidsbevordering: focus meer op een gezonde leefstijl in plaats van gewicht